* विभागाची माहिती *

* सामग्री चाचणी रेफरल प्रयोगशाळा  हा विभाग महाराष्ट्र अभियांत्रिकी संशोधन संस्थेच्या निर्मितीपासुन म्हणजेच एप्रिल 1959 पासुन कार्यरत आहे. सदर विभागाद्वारे महाराष्ट्र शासनाच्या बांधकाम क्षेत्रात येणा-या अडचणीवर संशोधन करुन त्यांचे निराकरण करण्याचा प्रयत्न केला जातो.  विभागात नवीन प्रकारचे बांधकाम साहित्य व नवीन तांत्रिक प्रणालीवर प्रयोगशाळेत चाचण्या घेऊन त्यांच्या निष्कर्षाचे पृथ:करण करुन संशोधन करुन ते तंत्रज्ञान शासनाच्या कार्यामध्यें तिचा सुलभरित्या वापर करण्यासाठी क्षेत्रीय कामासाठी दिले जाते.

* कार्यपद्धती *

1. सामग्री : शासकीय व खाजगी बांधकाम क्षेत्रातील वापरले जाणारे बांधकाम साहित्य उदा.  सिमेंट, खडी, वाळु,खडी, वाळु, विटा,  टाईल्स, फ्लायॲश, कॉक्रीट पाईप, कौले व कॉक्रीट वर भारतीय मानकांनी निर्देशित केल्याप्रमाणे विविध चाचण्या केल्या जाऊन त्या साहित्याची गुणवत्ता / प्रतवारी दिली जाते.  सर्व चाचण्यांसाठी आवश्यक उपकरणे उदा: CTM (क्षमता 25 टन ते 2000 टन पर्यंत ), पारगम्यता उपकरण, त्वरित जल उपचार टाकी,  डबल ड्रम कोलग्राऊट मिक्सर इ. उपकरणे या विभागात उपलबध आहेत.

2.  2000 टन दमणशक्ती यंत्र : संगणकीकृत विशेष 2000 टन दमणशक्ती यंत्र हे सुध्दा या विभागाचे वैशिष्टय आहे.  दक्षिण भारतातील ही एकमेव यंत्रणा आहे.  यावर धरणाच्या बांधकामातील काढलेल्या 90 से.मी. व्यासाचे व 90 से.मी. उंचीचे दंडगोल नमुन्यावर दमणशक्ती, स्प्लीट टेन्साईल, लवचिकता व पारगम्यता  क्षमता या  चाचण्या घेतल्या जातात.

3. संधानक मिश्र संकल्पन : एखाद्‌या बांधकामात उत्तमोत्तम काँक्रीटचा वापर करण्यापूर्वी त्यातील साहित्याचे काँर्कीटच्या घटकाचे म्हणजेच सीमेंट, खडी, वाळू, पाणी  फायबर याचे सुयोग्य प्रमाण ठरविण्यासाठी त्या घटकांचे  मिश्र संकल्पन ( मिक्स  डिझाईन) केले जाते. ते  मिश्र संकल्पन या विभागामार्फत करण्यांत येते.

4 .अंशशोधन: अंशशोधन कक्षाच्या आधाराने महाराष्ट्रातील जलसंपदा विभागाच्या 3 मंडळांतर्गत 9 विभागांमधील,  जवळ जवळ 125 दमणशक्ती यंत्राचे अंशशोधन दरवर्षी करण्यात येते. त्यासाठी विभागाकडे 25, 50, 100 व 200 टन क्षमतेच्या मास्टर प्रुव्हिंग रींग आहेत. त्यांचे अंशशोधन  नवी दिल्ली  राष्ट्रीय भौतीक प्रयोगशाळेमार्फत दर 2 वर्षांनी केले जाते. दमणशक्ती यंत्राव्यतीरिक्त प्रेशर गेजेस, डायल गेजेस, वजने व दृढीकरण याचा तसेच  द्रव्यावस्थांक उपकरण याचे पण अंशशोधन केले जाते.

5 .रासायनिक कक्ष: रासायनिक कक्षात सिमेंट, लिचड मटेरीअल, सिपेज पाणी,  फ्लाय ॲश, ब्लिचिंग पावडर, Alum, वाळु, माती इ. वर चाचणी कामे केली जातात. त्या अंतर्गत विविध धरणातील लिचड मटेरीअल व सिपेज पाणी यावर रासायनिक चाचण्या करण्यात येतात.

6. दरसुची : चाचणी कामे व अंशशोधनाची  कामे मिळून एकूण  158  प्रकारच्या चाचण्या या विभागामार्फत करण्यांत येतात.  या  चाचण्यांचे दरपत्रक  हे  1 एप्रिल ते 31मार्च या कालावधीसाठी  मंजूर असतात.

7. तांत्रिक ज्ञापन : विभागात नविन बांधकामविषयक साधन सामग्रीवर तसेच प्रणालीवर संशोधन काम पूर्ण करण्यात येते व सदर संशोधनावर आधारीत तांत्रिक ज्ञापन तयार करण्यात येते. विभागात सन 1960 – 2021  या वर्षात एकुण 296 तांत्रिक ज्ञापन तयार झाले आहेत .

8. विभागामार्फत लोकसेवा आयोगाद्वारे नियुक्ती केलेले स्थापत्य अभियांत्रिकी अधिकारी, गुणनियंत्रण मंडळाचे अभियंते  व कर्मचारी  तसेच  स्थापत्य  अभियांत्रिकी  महाविद्यालयातील    विद्यार्थी  यांना चाचणीचे प्रशिक्षण देखील दिले जाते.  

*चाचणी कामे*

*वार्षिक संशोधन कार्यक्रम २०२१*

* मागील 5 वर्षात झालेली कामे व प्राप्त महसुल *

*विशेष चाचणी कामे*

1. भारत सरकारच्या अंतर्गत विज्ञान व तंत्रज्ञान विभागाचे फ्लाय ॲश यूनीटने भारतातील 5 औष्णिक वीज केंद्राच्या फ्लाय ॲश वापरुन आर सी सी कॉक्रीटवर अभ्यास करण्यासाठी आवश्यक चाचण्या घेण्याचे काम पूर्ण करण्यात आले आहेत. त्यावर आधारीत अंतिम अहवाल DST, नवी दिल्ली येथे पाठविण्यांत आला आहे.
2. भारत सरकारच्या संरक्षण खात्याच्या अखत्यारितील DRDO संस्थेच्या डोम श्राऊडची ( मिसाईल लाँचिंग मशिनचा एक भाग) चाचणी या विभागातच करण्यात आली. तसेच 2000 टन दमन शक्ती यंत्रावर खाजगी क्षेत्रातील टाटा कंपनी तसेच गुजरात व कर्नाटक राज्यातील नमुन्यांवर चाचण्या घेण्यात आल्या आहेत.
3. 27T15 लोड ट्रान्सफर चाचणी ब्लॉक आणि हायड्रॉलिक जॅकवरील दाब चाचणी कॅलिब्रेशनसाठी आयआयटी मद्रास येथील अधिकाऱ्यांच्या उपस्थितीत केली गेली.

    संस्था नाव: उत्राकॉन स्ट्रक्चरल सिस्टीम्स प्रायव्हेट लिमिटेड, चेन्नई

चाचणी केलेली:

1. 2000 टन सीटीएम वर M-50 ग्रेड काँक्रीटचे 60x60x140 से.मी. आकाराचे दोन काँक्रीट ब्लॉकवरील दाब चाचणी
2. 2000 टन सीटीएम वर 1200 टन (२ नग) हायड्रॉलिक जॅकची कॅलिब्रेशनसाठी दाब चाचणी
3. 27T15 लोड ट्रान्सफर चाचणी / हायड्रॉलिक जॅक चाचणी आयआयटी, मद्रास येथील अधिकारी / तांत्रिक व्यक्तींच्या उपस्थितीत करण्यात आली..

1.  फायबर रिइन्फोर्स्ड प्लेट चाचणी कामे

सदर अभिकरण कडून प्राप्त ५ टन व ६ टन क्षमतेच्या निडल वर लोड देण्यात आला. त्यामध्ये दोन प्रकारचे लोड देण्यात आला. Uniformly distributed load आणि Point load. अभिकरण:

1. सूर्या मल्टी प्रोजेक्ट, सोलापूर.
2. मल्टीमेडिया इंटरप्रीझेस नाशिक.
3. सिग्मा क्रीयेशन, चेंबूर, मुंबई.
4. एको फ्रेमस, नागपूर.

   *केंद्र शासन अंतर्गत विविध समित्यांची माहिती

भारतीय मानक संस्था नवी दिल्ली या केंद्र शासनाधिकृत संस्थेच्या, पुढील समितींवर  वैज्ञानिक संशोधन अधिकारी सदस्य आहेत

1. CED:-02:1 सिमेंट, पोझोलाना आणि सिमेंट अॅडिटिव्हस उप-आधिवेशन समिती 
2. CED 53: काँक्रीट पाईप समिती

      *मेरी, नाशिक या संस्थेत तयार झालेल्या हस्तपुस्तिका

1. सार्वजनिक बांधकाम विभाग हँडबुक, अध्याय क्र. ४० – रेडी मिक्स काँक्रीट
2. सार्वजनिक बांधकाम विभाग हँडबुक, अध्याय क्र. ४१ – काँक्रीट टाकण्याची प्रक्रिया
3. जलसंपदा विभाग हँडबुक क्र. ०१ – फेरोसिमेंट बांधकाम
4. जलसंपदा विभाग हँडबुक, अध्याय क्र. ०२ – कोलोग्राऊट मॅसनरी काम
5. जलसंपदा विभाग हँडबुक क्र. ०३ – सेल्फ-कॉम्पॅक्टिंग काँक्रीट